Verrassend Caïro: grotkerken en de ‘afvalstad’ van een miljoenenmetropool

We gaan weg van het gebaande pad in de ‘afvalstad’ van Caïro. In dit artikel nemen we je mee naar een bestemming in Egypte die velen niet kennen. De meeste mensen komen naar Caïro voor de piramides en om de hectiek van deze grote Arabische stad te ervaren. Maar er is een verborgen kant aan Caïro. Daar waar het afval van de metropool terecht komt: Manshiyat Naser. En dit verhaal is nauw verbonden aan dat van Koptisch Cairo: de Christenen in dit Arabische land hebben een lange geschiedenis. Hier staat een van de grootste kerken van het Midden-Oosten.

St. Simon de Leerlooier Kathedraal, Caïro
St. Simon de Leerlooier Kathedraal, Caïro

Wat kun je zien en doen in Manshiyat Naser?

  • De Grotkathedraal van de Maagd Maria en St. Simon de Leerlooier
  • De Kerk van St.Mark, de tweede grote grotkerk van het kloostercomplex
  • De Mokkatam kliffen
  • Uitzicht over Manshiyat Naser met het kunstwerk ‘Perception’ van El Seed
  • Zip-linen en meer bij Mario High Ropes
  • Dagelijks leven in Mansiyat Naser met o.a. afval-recycling als onderdeel van het straatbeeld van de ‘afvalstad’
Kinderen spelen bij grotkerk Zabbaleen, afvalstad van Caïro
Kinderen spelen aan de voet van de Mokkhatam kliffen.

De “afvalstad” van Caïro

Aan de overkant van de snelweg vanaf de Citadel van Caïro wordt een nieuw winkelcentrum gebouwd wanneer wij twee weken door Egypte reizen. Daarachter ligt het stadsdeel Manshiyat Naser, een deel van de stad waar veel Christenen wonen. Manshiyat Naser ligt aan de voet van de Mokattam Hills, kliffen waarin de grootste Christelijke kerk in het Midden-Oosten is uitgehakt. En dit stadsdeel wordt daarom ook wel Mokattam Village genoemd. Manshiyat Naser is bekend als ‘Afvalstad’ van Caïro.

Afvalverzameling voor mooi versierde deur, Manshiyat Naser, Caïro
Afvalverzameling is onderdeel van het straatbeeld in Manshiyat Naser.
Muurschildering met varkens en vuilophaal, Manshiyat Naser, Caïro
Muurschildering van Zabbaleen, Caïro, Egypte.

Vanaf de snelweg draait onze chauffeur Al Mokattam Street in. Dit is de hoofdader van deze wijk. Jeeps met open bakken passeren ons. Ze zijn volgeladen met balen huishoudelijk afval. Overal op de begane grond zien we gespecialiseerde huishoudens afval verwerken: stof, plastic, metaal. De geur van organisch afval, van afvalzakken, hangt in de lucht. Het verhaal is dat het organisch afval door varkens werd opgegeten, voorbehouden voor de Christelijke gemeenschap, want varkens houden is haram voor moslims.

St. Simon de Leerlooier Kathedraal,  Manshiyat Naser, Caïro
St. Simon de Leerlooier Kathedraal, Caïro

Zabaleen of Zaraeeb?

Vanaf de jaren ’30 van de 20e eeuw trekt een groep Christelijke Egyptenaren vanuit het zuiden van Egypte naar Giza, dat dan nog buiten Caïro ligt. Het lijkt erop dat deze gemeenschap zich dan al Zaraeeb noemt, ‘varkenshoeders’. In 1969 vestigt de Zaraeeb-gemeenschap zich voor een groot deel in Manshiyat Naser wanneer de overheid huizen wil laten bouwen in Giza. En daar ontstaat dan de ‘afvalstad’.

Caroussel met sepelende kinderen, straatbeeld  Manshiyat Naser, Caïro
Gezelligheid op straat in de afvalstad van Caïro.

De inwoners worden ook wel Zabaleen genoemd door buitenstaanders, afvalverzamelaars in het Arabisch. Zij verzamelen en recyclen een groot deel van het het afval van deze metropool. De gemeenschap geeft volgens de kunstenaar eLSeed trouwens de voorkeur aan de naam Zaraeeb.

WInkel in  Manshiyat Naser, Caïro
Typisch straatbeeld in Manshiyat Nasir.

Spanning tussen de Zaraeeb en de overheid

De Zaraeeb ontwikkelen zich als gemeenschap van afvalverzamelaars. Zij kopen het organisch afval op van de Wahiya, een islamitische gemeenschap die vanuit de woestijn eind 19e eeuw naar Caïro trekt. Voor de komst van de Zaraeeb organiseren zij de afvalverwerking van de metropool en zij blijven ook daarna een rol spelen als tussenpersonen.

Jeep voor vuilophaal en recycling in  Manshiyat Naser, Caïro
Volgeladen jeeps rijden door de smalle straten van Manshiyat Nasir.

Sinds de Jaren 90 is er voortdurend spanning tussen de Zaraeeb en de overheid. De overheid probeert eerst, samen met multinationals, het afvalsysteem te moderniseren. Dit mislukt voor een groot deel. In 2009, met de varkenspest als aanleiding, ‘ruimt’ (doodt) de Egyptische overheid de varkens van de Zaraeeb-gemeenschap. De varkens vormden decennialang de basis van hun rol als afvalverwerkers in Manshiyat Naser. Het hoeden varkens was deel van hun identiteit en levensonderhoud. Maar ondanks alles wat er is gebeurd, hebben de Zaraeeb ook nu nog steeds een belangrijke positie bij het huis-aan-huis ophalen en verwerken van het afval van bedrijven en huishoudens.

Ingang grotkerk St. Simon Kathedraal,  Manshiyat Naser, Caïro
De entree van de grote grotkathedraal van de Zabbaleen is via een tunnel onder dit kerkgebouw.

Spanning rondom Koptisch Kerstfeest

En dan is daar toch ook de alomtegenwoordige Egyptische veiligheidspolitie. Overal bij Christelijke gebouwen en buurten, net als bij toeristische plekken zoals de oude Egyptische tempels, is er stevige politiebewaking aanwezig. De politie is sowieso erg zichtbaar in het Egyptisch straatleven.

Altaar van de St. Simon grotkathedraal, Manshiyat Naser, Caïro
Het altaar van de grotkathedraal.

Als we onder een gebouw doorrijden dat over een straat heen is gebouwd, worden we tegen gehouden bij een controlepost. We moeten paspoorten laten zien en de achterbak wordt gecontroleerd. Onze rugzakken liggen achterin omdat dit onze laatste dag voor vertrek is en dat geeft wat consternatie. Ze moeten echt even worden open gemaakt en de sluitingen gaan juist dan even niet soepel open.

Grotkerk, Caïro, Egypte
De Mokkatam kliffen. Let op alle uitgehakte beelden in de rotswand. Je kan eindeloos op zoek naar details.

De spanning bij de politie, vertelt onze gids, is begrijpelijk. Koptische Christenen zijn dat jaar eerder al slachtoffer van aanslagen in Egypte, o.a. op Palmzondag 2017. De dagen voor en tijdens Christelijke feestdagen zijn onrustig geweest in 2016 en 2017. Wij dachten nog: ‘laten we ná Kerst gaan, dan is het risico op aanslagen minder groot’. Ter plekke realiseren we ons pas dat het Koptisch Kerstfeest begin januari is en niet in december. We lopen de grotkerk binnen en zien dat kinderen het Kerstpel aan het repeteren zijn. Oeps… Het is dus nog geen Kerst geweest. We zijn er de week vóór Koptisch Kerst in plaats van erna.

Beelden van beeldhouwer ‘Mario’ bij het St. Samaan klooster. Tegenwoordig kan je met Mario zip-linen in Manshiyat Naser!

Onze gids krijgt tijdens de politiecontrole een telefoontje dat er net een aanslag is gepleegd bij een Koptische Kerk in de buitenwijken van Cairo. Hij wacht wel nog met het ons vertellen tot we uitgedwaald zijn door de grotkerken. Grotkerken? Ja, grotkerken! Lees vooral verder om meer over deze bijzondere plek te weten te komen!

St. Mark kerk, grotkerk,  Manshiyat Naser, Caïro
De tweede grotkerk van de Zabbaleen: de St. Mark Kerk. Op het podium oefenen kinderen voor het Kerstspel.

Grotkerk van Mokattam: parel van Caïro’s afvalstad

De controlepost blijkt ook de poort te zijn naar het cluster met kerken en kloosters aan de voet van de Mokattam kliffen. Een groepje kinderen is aan het voetballen voor de ingang van de ‘Grotkerk’. Onder paddenstoelachtige dakjes zitten ouders en buurtgenoten gezellig in de schaduw te kletsen. Het hart van deze plek is het St. Simon De Leerlooier Klooster met de kathedraal die half in de open lucht en half in de kliffen uitgehakt en gebouwd is.

St. Mark kerk, grotkerk,  Manshiyat Naser, Caïro. Muurtekst: Amen Come Lord Jesus
Christelijke spreuken in de St. Mark Kerk.

De dramatische arena kan misschien wel 10.000 of meer mensen bevatten. Even voorbij de grote arena is nog een tweede grotkerk te vinden, St. Mark’s kerk. In deze, iets kleinere maar niet minder indrukwekkende grotkerk voor 2.000 kerkgangers, lopen we binnen terwijl dat klasje op het podium dus de Kerstuitvoering aan het oefenen is. Wanneer we de kerk uitlopen worden we door de kinderen nieuwsgierig bevraagd waar we vandaan komen.

Uitzicht op Manshiyat Naser, afvalstad van Caïro
Uitzicht op de afvalstad van Caïro.

Street art en zip lines in Manshiyat Naser

Vanaf de grotkerk zien we enorme muurschilderingen op de gebouwen van Manshiyat Naser. Dit is heel bijzondere street art! We komen erachter dat deze deel uitmaken van een enorm street art project ‘Perception‘, een kunstwerk van eL Seed dat hij maakte met mensen uit de Zaraeeb-gemeenschap.

In Arabische kalligrafie kan je vanaf de goede plek (die wij dus niet vonden…) lezen: “Eenieder die het zonlicht wil zien, veegt eerst zijn ogen schoon”, woorden van een Koptische bisschop uit de 4e eeuw na Christus. De oorspronkelijk tekst gaat dan verder: “Eenieder die het zonlicht wil zien, veegt eerst zijn ogen schoon om … de puurheid te zien van wat hij aanschouwt; en een mens die een stad of land wilt zien gaat er zelf heen om dat te doen.” De spreuk is confronterend: hebben we echt gezien wat er is, of zagen we wat we wilden zien?

Grotkathedraal, Caïro
Christelijke spreuken in de Grotkathedraal
Tien geboden in het Arabisch, Mokkattam Kliffen, Caïro
De Tien Geboden (toch?) in het Arabisch op de Stenen Tafelen ingehakt in de Mokkattam kliffen.

Sinds 2018 kan je bij het kerkcomplex nu ook zip-linen en klauteren door touwen. Mariusz ‘Mario’ Dybic is al meer dan twintig jaar als beeldhouwer betrokken bij de St.Samaan kerk. Hij hing daarvoor altijd al in touwen aan de rotsen. Nu kunnen ook de lokale inwoners en bezoekers dat beleven. Met het Mario High Ropes Team is jouw uitzicht over de kathedraal en Manshiyat Nasir nog spectaculairder.

St. Simon de Leerlooier Kathedraal, Caïro
St. Simon de Leerlooier Kathedraal, Caïro

Verschillende verhalen die we lezen over de Zaraeeb gaan over het trots en het ondernemerschap over de cruciale rol die zij vervullen in Cairo. Maar natuurlijk hoeven we dat ook niet te romantiseren. Wij ervaren de wijk in ieder geval als gastvrij en vriendelijk. En een bezoek aan de grotkerken is een absolute aanrader!

Ingang St. Mark kerk, grotkerk,  Manshiyat Naser, Caïro
De poort naar de ondergrondse St. Mark kerk

Hoe kom je in Manshiyat Naser?

De makkelijkste manier om Masnhiyat Naser en de ‘afvalstad’ van Caïro te bereiken is met een privé-taxi die je van tevoren regelt. Op TripAdvisor gaan verhalen rond hoe moeilijk het is om op straat een taxi te vinden en openbaar vervoer lijkt niet-bestaand (voor niet-Arabisch sprekenden in ieder geval). Dit ondanks dat de wijk op steenworpafstand van de Citadel ligt – vanaf de afslag op de hoofdweg is het 1,5 kilometer omhoog. Je zou het dus ook kunnen lopen.

Manshiyat Naser, Caïro
De afvalstad van Caïro

Je kunt de wijk en de grotkerk ook goed bezoeken met een tourbureau, als halve dagtrip. De meeste dagtrips richten zich op de grotkerk als bestemming. De rest van de wijk zie je dan alleen door erdoorheen te rijden. Verschillende tours combineren een bezoek aan de grotkerk met de grote oostelijke begraafplaats van Caïro die vlakbij ligt. Of met een bezoek aan het historisch centrum van Koptisch Caïro zoals wij dat deden.

Een blog van de Lonely Planet is trouwens een van de weinige online bronnen waar we (achteraf) een verwijzing naar een lokale gids uit de wijk Manshiyat Naser hebben kunnen vinden. Ook via de lokale NGO Association for the Protection of the Environment (APE) kun je mogelijk een lokale gids uit de wijk regelen.

St. Simon de Leerlooier Kathedraal, Caïro
St. Simon de Leerlooier Kathedraal, Caïro

Manshiyat Naser in het kort

  • In Manshiyat Naser woonden in 2019 ruim 265.000 mensen, waarvan ongeveer 20.000-30.000 mensen in de ‘afvalstad’. In heel Caïro wonen ongeveer 50.000-70.000 ‘Zaraeeb’.
  • 80% van het afval dat de Zaraeeb verzamelen wordt gerecycled, en zij vormen daarmee een van de meest efficiënte afvalrecyclingsystemen ter wereld.
  • Terwijl 10% van de Egyptenaren (Koptisch) Christen is, is van de Zaraeeb 90% Christen.
  • De Grotkathedraal is bijna helemaal in de open lucht en heeft plek voor zeker 8.000 mensen, misschien wel 10.000 (eigen schatting) en is daarmee een van de grootste kerken van het Midden-Oosten.
  • De cijfers over de grootte van de kerk lopen in verschillende artikelen online sterk uiteen: van 5.000 tot 20.000. Ter plekke kan je tellen dat de arena van de kathedraal ongeveer 80 rijen met stenen banken telt en daar passen gemiddeld al gauw 100 mensen naast elkaar.
  • De St.Mark Kerk, de kerk die in zijn geheel in een grot is gebouwd, heeft nog eens plek voor 2.000 mensen.
  • Er zijn meerdere documentairefilms gemaakt over de inwoners van de wijk: Marina of the Zabbaleen en, bekender, Garbage Dreams, een film van Mai Iskander die meerdere prijzen won.
  • Naast Manshiyat Naser zijn er nog zeven wijken in en rond Caïro met gemeenschappen die zich richten op afvalverzameling.

Bewaar het op Pinterest!

Pinterest Grotkerk Caïro

thebookofwandering

Terug naar boven